Historia
Historia PTL Oddział w Toruniu
Dawni członkowie Toruńskiego Oddziału PTL »
Historia Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego w Toruniu związana jest z miejscowym środowiskiem naukowym. W pierwszych latach po II wojnie światowej tworzyli je przede wszystkim pracownicy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruńskiego Towarzystwa Naukowego i Muzeum Miejskiego w Toruniu. Z tego zacnego grona, w którego skład wchodzili uczeni z Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie oraz z Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, wyszła inicjatywa powołania Komitetu Organizacyjnego (1946 r.) oraz utworzenia Oddziału Towarzystwa.
W grupie tej od samego początku wyróżniała się dr Maria Znamierowska-Prüfferowa, kierownik Działu Etnograficznego Muzeum i adiunkt Katedry Etnografii UMK. Równocześnie była ona członkiem zarządu głównego PTL, który ukonstytuował się na historycznym, 22 Walnym Zgromadzeniu Towarzystwa Ludoznawczego w Lublinie (24-25 stycznia 1947 r.). Wówczas to dokonano zmiany nazwy organizacji z Towarzystwa Ludoznawczego na Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Pierwsze zebranie PTL-u w Toruniu miaÅ‚o miejsce 18 marca 1947 roku w budynku Ratusza Staromiejskiego, bÄ™dÄ…cego siedzibÄ… ówczesnego Muzeum Miejskiego. Jest to równoczeÅ›nie data powstania i rejestracji oddziaÅ‚u toruÅ„skiego PTL, poprzez siedzibÄ™ i część swych czÅ‚onków zwiÄ…zanego z Muzeum. ByÅ‚ to jeden z pierwszych oddziałów Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego w powojennej Polsce. Na posiedzeniu inauguracyjnym Maria Znamierowska-Prüfferowa wygÅ‚osiÅ‚a referat pt. „Zadania Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego”, wskazujÄ…c na szerokie możliwoÅ›ci dziaÅ‚ania w ramach organizacyjnych Towarzystwa. SpoÅ›ród 26 czÅ‚onków-zaÅ‚ożycieli wybrano wówczas dwunastoosobowy ZarzÄ…d toruÅ„skiego oddziaÅ‚u PTL.
Prezesem został dr Czesław Skopowski, wojewódzki kurator Oświaty w Toruniu, a pierwszym zastępcą prof. dr Bożena Stelmachowska, kierownik Katedry Etnografii UMK. Pozostałe funkcje w zarządzie objęli: prof. dr Karol Koranyi (drugi zastępca prezesa), dr Maria Znamierowska-Prüfferowa (pierwszy sekretarz), Maria Polakiewiczówna (drugi sekretarz), Stefan Nowicki (skarbnik). Pozostali członkowie Zarządu to: Józef Bruski, Mieczysław Dereżyński, Brunon Richert, prof. dr Jan Zabłocki, Bonifacy Zielonka. W skład Komisji Rewizyjnej weszli: Józef Arkuszewski (przewodniczący), Józef Błoński, dr Stefan Hrabec. W związku z tym, że członkowie toruńskiego PTL byli przedstawicielami wielu humanistycznych dyscyplin naukowych (archeologii, archiwistyki, etnografii, filologii, historii, muzykologii, prawa i in.), powołano sekcje tematyczne oraz ustalono ich skład oraz program działania.
Warto podkreślić, że w gronie nowopowstałego oddziału znalazło się kilku członków przedwojennego Towarzystwa Ludoznawczego we Lwowie. Należał do nich prof. historii prawa i rektor UMK, Karol Koranyi, wybitny uczony z lwowskiego Uniwersytetu Jana Kazimierza. Jego autorytet i doświadczenie sprawiły, że to właśnie on objął funkcje prezesa oddziału na dwie kolejne kadencje, przypadające na lata 1949-1952 i 1952-1954. Prof. Koranyi był także w tym czasie członkiem Zarządu Głównego PTL (1947-1953).
Ten wciąż pionierski, ale jeden z intensywniejszych okresów działalności Towarzystwa w Toruniu obfitował w wiele inicjatyw i realizacji. Organizowane były systematyczne zebrania, na których wygłaszano referaty i publiczne odczyty, prowadzono badania terenowe (na Kurpiach i Kujawach), ukazywały się pierwsze publikacje członków Towarzystwa. Rozpoczęto także gromadzenie własnego księgozbioru oddziału. W roku 1949 zorganizowano XXIV Walne Zgromadzenie PTL.
Uczestnicy XXIV WZ PTL w Toruniu na dziedzińcu Ratusza Staromiejskiego, 1949, fot. Alojzy Czarnecki, info: Arch. MET. W trakcie XXIV WZ PTL; od lewej: Olga Gajkowa, Maria Frankowska, Eugeniusz Frankowski, NN, Tadeusz Seweryn, Kazimierz Dobrowolski, Maria Znamierowska-Prüfferowa, Jan Żołna-Manugiewiczm, 1949, fot. Alojzy Czarnecki, info: Arch. MET.
Rok 1954 przynosi zmiany w składzie Zarządu. Prezesem zostaje prof. dr Maria Znamierowska-Prüfferowa (wiceprezes od 1949 r.), która kieruje toruńskim PTL przez kilka kadencji, aż do roku 1981. W tym czasie jest także członkiem Zarządu Głównego PTL, i jego wiceprezesem w latach 1961-1964 oraz 1967-1973. Powiązanie Towarzystwa z Muzeum, najpierw z Działem Etnograficznym Muzeum Miejskiego, a od roku 1959 z Muzeum Etnograficznym w Toruniu, staje się tym silniejsze, że prezes oddziału to założyciel i pierwszy dyrektor Muzeum Etnograficznego. Wypada nadmienić, że PTL było jednym z inicjatorów powołania tej samodzielnej placówki muzealnictwa etnograficznego w Toruniu i poważnie przyczyniło się do jej powstania.
OdtÄ…d toruÅ„ski PTL wiÄ™kszość swych przedsiÄ™wzięć prowadzi wspólnie z Muzeum, które staje siÄ™ instytucjonalnym oparciem Towarzystwa. RozpoczynajÄ… siÄ™ staÅ‚e kontakty z twórcami ludowymi, nad którymi sprawowana jest merytoryczna, organizacyjna, a także socjalna opieka. Jej efektem sÄ… konkursy (m.in. sześć edycji „Konkursu Ludoznawczego” organizowanego wraz z RozgÅ‚oÅ›niÄ… Polskiego Radia w Bydgoszczy w latach 1955-1958, 1963 i 1966) i konferencje poÅ›wiÄ™cone twórczoÅ›ci ludowej. SpoÅ›ród wielu dokonaÅ„ tego okresu wymienić należy: badania terenowe na Kujawach i PaÅ‚ukach (1957), badania nad folklorem Torunia i folklorem wiÅ›lanym (lata 1975-1980), utworzenie archiwum folkloru sÅ‚ownego (w Muzeum), utworzenie ZespoÅ‚u Tanecznego im. O. Kolberga (inicjator mgr Roderyk Lange, pracownik Muzeum, obecnie prof. etnochoreologii), organizacjÄ™ MiÄ™dzynarodowej Konferencji Rybackiej (1972) oraz dwóch Walnych Zjazdów PTL, w latach 1969 i 1978. Wszystkie te dokonania Towarzystwo realizuje wspólnie i dziÄ™ki współpracy z Muzeum Etnograficznym. W tym czasie liczba czÅ‚onków Towarzystwa stale wzrasta dochodzÄ…c do 79 osób w roku 1979.
Prof. Maria Znamierowska-Prüfferowa podczas obrad XLIV WZ PTL w Muzeum Etnograficznym w Toruniu, 1969, fot. Adam Grodzicki, info: Arch. MET.
Kolejny okres w historii PTL w Toruniu to lata 1981-2002. Zarząd oddziału składa się w tym czasie przeważnie z pracowników toruńskiego Muzeum Etnograficznego. Działalność Towarzystwa jest więc też głównie odbiciem ich pracy i zainteresowań. Do postaci, które łączą wciąż środowisko uniwersyteckie z muzealnym, zaliczyć należy prof. dr hab. Teresę Dunin-Karwicką, długoletnią kierownik Katedry Etnografii UMK, pełniącą w oddziale PTL funkcję wiceprezesa, dr. Witolda Armona, pracownika Biblioteki Głównej UMK czy prof. Ryszarda Kukiera, wielokrotnego członka Zarządu oddziału. Mimo to, kiedyś ścisłe związki z uczelnią, przestają być tak żywe jak dawniej.
Funkcje prezesa peÅ‚niÄ… w tych latach kolejno: mgr Irena Wronkowska (1981-1983), dyrektor Muzeum Etnograficznego – mgr Roman Tubaja (1983-1997), dr Jan ÅšwiÄ™ch (1997-2002). Prezes Wronkowska i prezes Tubaja zasiadajÄ… także w ZarzÄ…dzie Głównym Towarzystwa (R. Tubaja jako wiceprezes w latach 1989-1994).
Mimo wciąż wysokiej liczby członków (46 członków w roku 1998), praca oddziału ogranicza się do organizacji odczytów i prelekcji oraz udziału w przedsięwzięciach podejmowanych w ramach działalności Muzeum. Z ważniejszych dokonań tego okresu wymienić należy przygotowanie LXXVI Walnego Zgromadzenia PTL i towarzyszącej mu konferencji naukowej, na której z referatami wystąpiło m.in. trzech członków toruńskiego PTL (22-23 września 2000 r.).
Uczestnicy LXXVI WZ PTL w Toruniu, podczas wycieczki do Nieszawy, 2000, fot. Hanna Muzalewska
Warto w tym miejscu podkreślić działania prezesa dr Jana Święcha, podejmującego próbę rozwinięcia kontaktów z toruńskim uniwersytetem. Ich efektem było przyciągnięcie do Towarzystwa młodszego pokolenia pracowników uczelni, które w kolejnej kadencji znalazło się w zarządzie Towarzystwa.
Dr Aleksander BÅ‚achowski, wybrany na prezesa w marcu 2002 r. (kadencja 2002-2005), współpracuje wiÄ™c już z dr ViolettÄ… WróblewskÄ… (wiceprezes) i mgr OlgÄ… KwiatkowskÄ… (czÅ‚onek ZarzÄ…du). Ważnym przedsiÄ™wziÄ™ciem tej z kolei kadencji byÅ‚a organizacja – wraz z Muzeum Etnograficznym – sesji naukowej z okazji 100-lecia urodzin Å›.p. mgr Mariana Pieciukiewicza, dÅ‚ugoletniego czÅ‚onka oddziaÅ‚u PTL w Toruniu i pracownika Muzeum. ToruÅ„skie PTL byÅ‚o też współwydawcÄ… książki A. BÅ‚achowskiego pt. „Etnografia, Å›cieżka edukacji regionalnej” (2003).
Zarząd wybrany na zebraniu sprawozdawczo-wyborczym w dniu 15 listopada 2005 roku składał się już w połowie z muzealników i w połowie z pracowników UMK. Kontynuował on najlepsze tradycje toruńskiego oddziału PTL, uwagę swą skoncentrował głównie na pracy naukowej i wydawniczej.
Artur Trapszyc