Historia

Historia PTL Oddział w Toruniu

Dawni członkowie Toruńskiego Oddziału PTL »

Historia Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego w Toruniu związana jest z miejscowym środowiskiem naukowym. W pierwszych latach po II wojnie światowej tworzyli je przede wszystkim pracownicy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruńskiego Towarzystwa Naukowego i Muzeum Miejskiego w Toruniu. Z tego zacnego grona, w którego skład wchodzili uczeni z Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie oraz z Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, wyszła inicjatywa powołania Komitetu Organizacyjnego (1946 r.) oraz utworzenia Oddziału Towarzystwa.

W grupie tej od samego początku wyróżniała się dr Maria Znamierowska-Prüfferowa, kierownik Działu Etnograficznego Muzeum i adiunkt Katedry Etnografii UMK. Równocześnie była ona członkiem zarządu głównego PTL, który ukonstytuował się na historycznym, 22 Walnym Zgromadzeniu Towarzystwa Ludoznawczego w Lublinie (24-25 stycznia 1947 r.). Wówczas to dokonano zmiany nazwy organizacji z Towarzystwa Ludoznawczego na Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.

Pierwsze zebranie PTL-u w Toruniu miało miejsce 18 marca 1947 roku w budynku Ratusza Staromiejskiego, będącego siedzibą ówczesnego Muzeum Miejskiego. Jest to równocześnie data powstania i rejestracji oddziału toruńskiego PTL, poprzez siedzibę i część swych członków związanego z Muzeum. Był to jeden z pierwszych oddziałów Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego w powojennej Polsce. Na posiedzeniu inauguracyjnym Maria Znamierowska-Prüfferowa wygłosiła referat pt. „Zadania Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego”, wskazując na szerokie możliwości działania w ramach organizacyjnych Towarzystwa. Spośród 26 członków-założycieli wybrano wówczas dwunastoosobowy Zarząd toruńskiego oddziału PTL.

Prezesem został dr Czesław Skopowski, wojewódzki kurator Oświaty w Toruniu, a pierwszym zastępcą prof. dr Bożena Stelmachowska, kierownik Katedry Etnografii UMK. Pozostałe funkcje w zarządzie objęli: prof. dr Karol Koranyi (drugi zastępca prezesa), dr Maria Znamierowska-Prüfferowa (pierwszy sekretarz), Maria Polakiewiczówna (drugi sekretarz), Stefan Nowicki (skarbnik). Pozostali członkowie Zarządu to: Józef Bruski, Mieczysław Dereżyński, Brunon Richert, prof. dr Jan Zabłocki, Bonifacy Zielonka. W skład Komisji Rewizyjnej weszli: Józef Arkuszewski (przewodniczący), Józef Błoński, dr Stefan Hrabec. W związku z tym, że członkowie toruńskiego PTL byli przedstawicielami wielu humanistycznych dyscyplin naukowych (archeologii, archiwistyki, etnografii, filologii, historii, muzykologii, prawa i in.), powołano sekcje tematyczne oraz ustalono ich skład oraz program działania.

Warto podkreślić, że w gronie nowopowstałego oddziału znalazło się kilku członków przedwojennego Towarzystwa Ludoznawczego we Lwowie. Należał do nich prof. historii prawa i rektor UMK, Karol Koranyi, wybitny uczony z lwowskiego Uniwersytetu Jana Kazimierza. Jego autorytet i doświadczenie sprawiły, że to właśnie on objął funkcje prezesa oddziału na dwie kolejne kadencje, przypadające na lata 1949-1952 i 1952-1954. Prof. Koranyi był także w tym czasie członkiem Zarządu Głównego PTL (1947-1953).

Ten wciąż pionierski, ale jeden z intensywniejszych okresów działalności Towarzystwa w Toruniu obfitował w wiele inicjatyw i realizacji. Organizowane były systematyczne zebrania, na których wygłaszano referaty i publiczne odczyty, prowadzono badania terenowe (na Kurpiach i Kujawach), ukazywały się pierwsze publikacje członków Towarzystwa. Rozpoczęto także gromadzenie własnego księgozbioru oddziału. W roku 1949 zorganizowano XXIV Walne Zgromadzenie PTL.

Uczestnicy XXIV WZ PTL w Toruniu na dziedzińcu Ratusza Staromiejskiego, 1949, fot. Alojzy Czarnecki, info: Arch. MET.

W trakcie XXIV WZ PTL; od lewej: Olga Gajkowa, Maria Frankowska, Eugeniusz Frankowski, NN, Tadeusz Seweryn, Kazimierz Dobrowolski, Maria Znamierowska-Prüfferowa, Jan Żołna-Manugiewiczm, 1949, fot. Alojzy Czarnecki, info: Arch. MET.

Rok 1954 przynosi zmiany w składzie Zarządu. Prezesem zostaje prof. dr Maria Znamierowska-Prüfferowa (wiceprezes od 1949 r.), która kieruje toruńskim PTL przez kilka kadencji, aż do roku 1981. W tym czasie jest także członkiem Zarządu Głównego PTL, i jego wiceprezesem w latach 1961-1964 oraz 1967-1973. Powiązanie Towarzystwa z Muzeum, najpierw z Działem Etnograficznym Muzeum Miejskiego, a od roku 1959 z Muzeum Etnograficznym w Toruniu, staje się tym silniejsze, że prezes oddziału to założyciel i pierwszy dyrektor Muzeum Etnograficznego. Wypada nadmienić, że PTL było jednym z inicjatorów powołania tej samodzielnej placówki muzealnictwa etnograficznego w Toruniu i poważnie przyczyniło się do jej powstania.

Odtąd toruński PTL większość swych przedsięwzięć prowadzi wspólnie z Muzeum, które staje się instytucjonalnym oparciem Towarzystwa. Rozpoczynają się stałe kontakty z twórcami ludowymi, nad którymi sprawowana jest merytoryczna, organizacyjna, a także socjalna opieka. Jej efektem są konkursy (m.in. sześć edycji „Konkursu Ludoznawczego” organizowanego wraz z Rozgłośnią Polskiego Radia w Bydgoszczy w latach 1955-1958, 1963 i 1966) i konferencje poświęcone twórczości ludowej. Spośród wielu dokonań tego okresu wymienić należy: badania terenowe na Kujawach i Pałukach (1957), badania nad folklorem Torunia i folklorem wiślanym (lata 1975-1980), utworzenie archiwum folkloru słownego (w Muzeum), utworzenie Zespołu Tanecznego im. O. Kolberga (inicjator mgr Roderyk Lange, pracownik Muzeum, obecnie prof. etnochoreologii), organizację Międzynarodowej Konferencji Rybackiej (1972) oraz dwóch Walnych Zjazdów PTL, w latach 1969 i 1978. Wszystkie te dokonania Towarzystwo realizuje wspólnie i dzięki współpracy z Muzeum Etnograficznym. W tym czasie liczba członków Towarzystwa stale wzrasta dochodząc do 79 osób w roku 1979.

Prof. Maria Znamierowska-Prüfferowa podczas obrad XLIV WZ PTL w Muzeum Etnograficznym w Toruniu, 1969, fot. Adam Grodzicki, info: Arch. MET.

Kolejny okres w historii PTL w Toruniu to lata 1981-2002. Zarząd oddziału składa się w tym czasie przeważnie z pracowników toruńskiego Muzeum Etnograficznego. Działalność Towarzystwa jest więc też głównie odbiciem ich pracy i zainteresowań. Do postaci, które łączą wciąż środowisko uniwersyteckie z muzealnym, zaliczyć należy prof. dr hab. Teresę Dunin-Karwicką, długoletnią kierownik Katedry Etnografii UMK, pełniącą w oddziale PTL funkcję wiceprezesa, dr. Witolda Armona, pracownika Biblioteki Głównej UMK czy prof. Ryszarda Kukiera, wielokrotnego członka Zarządu oddziału. Mimo to, kiedyś ścisłe związki z uczelnią, przestają być tak żywe jak dawniej.

Funkcje prezesa pełnią w tych latach kolejno: mgr Irena Wronkowska (1981-1983), dyrektor Muzeum Etnograficznego – mgr Roman Tubaja (1983-1997), dr Jan Święch (1997-2002). Prezes Wronkowska i prezes Tubaja zasiadają także w Zarządzie Głównym Towarzystwa (R. Tubaja jako wiceprezes w latach 1989-1994).

Mimo wciąż wysokiej liczby członków (46 członków w roku 1998), praca oddziału ogranicza się do organizacji odczytów i prelekcji oraz udziału w przedsięwzięciach podejmowanych w ramach działalności Muzeum. Z ważniejszych dokonań tego okresu wymienić należy przygotowanie LXXVI Walnego Zgromadzenia PTL i towarzyszącej mu konferencji naukowej, na której z referatami wystąpiło m.in. trzech członków toruńskiego PTL (22-23 września 2000 r.).

Uczestnicy LXXVI WZ PTL w Toruniu, podczas wycieczki do Nieszawy, 2000, fot. Hanna Muzalewska

Warto w tym miejscu podkreślić działania prezesa dr Jana Święcha, podejmującego próbę rozwinięcia kontaktów z toruńskim uniwersytetem. Ich efektem było przyciągnięcie do Towarzystwa młodszego pokolenia pracowników uczelni, które w kolejnej kadencji znalazło się w zarządzie Towarzystwa.

Dr Aleksander Błachowski, wybrany na prezesa w marcu 2002 r. (kadencja 2002-2005), współpracuje więc już z dr Violettą Wróblewską (wiceprezes) i mgr Olgą Kwiatkowską (członek Zarządu). Ważnym przedsięwzięciem tej z kolei kadencji była organizacja – wraz z Muzeum Etnograficznym – sesji naukowej z okazji 100-lecia urodzin ś.p. mgr Mariana Pieciukiewicza, długoletniego członka oddziału PTL w Toruniu i pracownika Muzeum. Toruńskie PTL było też współwydawcą książki A. Błachowskiego pt. „Etnografia, ścieżka edukacji regionalnej” (2003).

Zarząd wybrany na zebraniu sprawozdawczo-wyborczym w dniu 15 listopada 2005 roku składał się już w połowie z muzealników i w połowie z pracowników UMK. Kontynuował on najlepsze tradycje toruńskiego oddziału PTL, uwagę swą skoncentrował głównie na pracy naukowej i wydawniczej.

Artur Trapszyc